1. Hoe maakt de docent het onderwijs en daarmee de wereld duurzamer?
Frits Los ontwikkelt het onderwijsprogramma KlimaatKlas, geïnspireerd door het boek Only Planet van Tim van Hattum. Dit boek biedt zeven routes met natuurlijke oplossingen voor het tegengaan van klimaatverandering. Het programma richt zich op leerlingen van groepen 7 en 8, en de eerste en tweede klassen van het VO. Het doel is leerlingen te verbinden met de natuur en hen bewust te maken van de impact van klimaatverandering op mens en milieu. Frits laat hen ervaren dat er hoop is door met natuurlijke oplossingen te werken en samen te streven naar een duurzamere toekomst. Het ontwikkelen van KlimaatKlas wordt mogelijk gemaakt door de onderwijsinnovatiesubsidie van de gemeente Leiden. Frits werkt hierbij samen met Naturalis Biodiversity Center en de organisatie Naar buiten Leiden!. Zij helpen met de opzet en doorontwikkeling van het lesmateriaal en het verbinden van thema’s uit buitenactiviteiten die leiden tot verwondering. De leerlingen nemen deel aan ‘challenges’ waarmee ze lokaal impact maken, zoals het ontwerpen van een groen en koel schoolplein of het serveren van een duurzame maaltijd. Daarbij worden andere belangrijke vaardigheden zoals rekenen, taal en begrijpend lezen waar mogelijk geïntegreerd. Ook worden de kerndoelen van ‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’ en de SDG’s verwerkt.
In de pilotfase werkt Frits met twee groepen: een diverse groep 8 op De Singel, en een schooloverstijgende groep van verschillende Leidense scholen die op woensdagmiddag KlimaatKlas volgen. Het programma wordt zowel voor PO als VO ontwikkeld. Het eerste lesmateriaal voor het PO komt in maart 2025 online. Gedurende schooljaar 2025-26 wordt het volledige programma (6 routes met elk 6 lessen) beschikbaar voor zowel PO als VO. Scholen kunnen kiezen tussen een jaarprogramma of een modulaire opzet. KlimaatKlas heeft daarmee het potentieel om klimaatverandering en duurzaamheid structureel te verankeren in het onderwijs.
2. Hoe betrekt de docent leerlingen en studenten actief bij duurzaam onderwijs?
Frits gaat met zijn leerlingen naar buiten, de natuur in. Ze brengen in kaart hoe groen en biodivers het schoolplein al dan niet is, ze gaan op slootsafari en ze onderzoeken in de supermarkt hoe voedzaam en duurzaam verschillende producten zijn. In de klas wordt het slootwater gefilterd met natuurlijk materialen, opdat leerlingen ervaren hoe bewerkelijk dit is. Verder meten leerlingen bijvoorbeeld hun eigen watervoetafdruk, waarna ze bedenken hoe ze deze kunnen verkleinen.
Dit alles wordt gedaan vanuit challenges die linken aan de routes van het boek Only Planet. Bij ‘de Natuur als bondgenoot’ ontwierpen leerlingen in samenwerking met de gemeente Leiden een groen en koel schoolplein. Bij ‘Blauw Goud’ stond het zuinig omgaan met water centraal en werd dit met muurkranten aan anderen gepresenteerd. En bij het thema ‘Voedsel, 10 miljard monden’ bereiden de leerlingen in samenwerking met een lokale keuken voedzame en duurzame maaltijden.
Aan het einde van dit schooljaar wordt KlimaatKlas afgesloten met een feestelijke afsluiting in Naturalis. Ook dan zullen leerlingen aanbevelingen doen op basis van het probleemgestuurde onderwijs dat Frits zijn leerlingen biedt.
3. Hoe helpt de docent leerlingen en studenten om zelf duurzame keuzes te maken en actie te ondernemen (handelingsperspectief)?
Frits zet in samenwerking met zijn leerlingen in op zowel het verkleinen van hun eigen voetafdruk als op het vergroten van hun eigen groene handafdruk. Leerlingen beseffen daarbij dat klimaatverandering niet op zichzelf staat, maar dat het sterk verbonden is aan de biodiversiteitscrisis. In Route 7 van Only Planet staat het ontwikkelen van een gezonde relatie met de natuur – en daarmee met jezelf – centraal. Er is om deze reden voor gekozen om deze route te integreren in de andere 6 routes, zodat telkens weer duidelijk wordt dat een duurzame keuze altijd een keuze is voor de toekomst van de planeet en daarmee voor jezelf.
Behalve de integratie van route 7 in de uitgewerkte routes, zorgt Frits er verder voor dat kennis over klimaatverandering niet verlammend werkt. Dit doet hij door in elk thema de kennis te verbinden aan aspecten die helpend zijn om de challenge aan te gaan. Zo leren leerlingen bij ‘Voedsel, 10 miljard monden’ eerst over de drie grootste voedselproblemen, te weten: ondervoeding, overvoeding, en verspilling, waarna zij direct aan de slag gaan met de oplossingen ervan. Door zich te verbinden aan kennis over voedzame producten, de vergeten groenten (zoals pastinaak en snijbiet), de schijf van 5 en het Planetary Health Diet, hebben ze de tools in handen om in de afsluitende les met elkaar een duurzame en voedzame maaltijd te bereiden. Op deze manier blijven leerlingen niet te lang hangen in kennis die deprimeert, maar krijgen ze de kans om zelf een verschil te maken.
4. Hoe inspireert de docent anderen binnen én buiten de school om actief mee te doen aan de verduurzaming van het onderwijs?
Frits is een bevlogen aanjager van duurzaamheid. Tijdens het ontwikkelen van KlimaatKlas deelt hij ervaringen vanuit de pilotfase met netwerken zoals Teachers for Climate en het duurzame docentennetwerk Leiden. Zijn lesmateriaal is van hoge kwaliteit, en de leerlingen reageren enthousiast. KlimaatKlas heeft inmiddels naam gemaakt in Leiden, mede door artikelen in onderwijstijdschriften, lokale kranten en een radioprogramma.
Binnen zijn eigen SCOLeiden heeft Frits het bestuur weten te inspireren om klimaat en duurzaamheid meer te omarmen. Hij krijgt de ruimte om KlimaatKlas een podium te geven, bijvoorbeeld tijdens expertmeetings en het jaarlijkse gala, dat dit jaar in het teken van duurzaamheid stond. Ook werkt SCOLeiden mee aan het breder inzetten van het programma op haar eigen basisscholen en middelbare scholen.
Frits' ambitie is dat KlimaatKlas vanaf schooljaar 2025-26 landelijk beschikbaar is via www.klimaatklas.nl, met de eerste thema’s voor het PO al in maart 2025.
5. Met wie werkt de docent buiten de school samen?
- Ouders van leerlingen - Gemeenten - Natuur en Duurzaamheids-Educatiecentra - Waterschappen
KlimaatKlas ontstaat in nauwe samenwerking met Naturalis Biodiversity Center en Naar buiten Leiden!, waarbij Naturalis het lesmateriaal verder ontwikkelt en Naar buiten Leiden! zorgt voor activiteiten die de verbinding met de natuur versterken.
Frits is een bekwame netwerker en kreeg het bestuur van SCOLeiden, de grootste scholenkoepel van Leiden, enthousiast voor zijn verduurzamingsplannen. Het betreft hier 15 basisscholen en 7 middelbare scholen. Naast SCOLeiden werkt Frits samen met diverse organisaties en experts. Zo dragen medewerkers van de gemeente Leiden bij aan lessen over groene schoolpleinen, en gaf stedebouwkundige Roos Kollen een gastles over biomimicry. Ook werkt hij samen met Michiel Helsen van Hogeschool Rotterdam, die met studenten werkt aan het omzetten van het PO-materiaal naar VO-niveau vanuit de minor ‘Big History en Duurzaamheid’.
In mei wordt een estafetteloop georganiseerd met Running for Climate, waaraan leerlingen van groepen 7 en 8 uit heel Leiden deelnemen. Eerder was er een succesvolle samenwerking met Mandy van Valkenburg (duurzaam docentennetwerk Leiden), waarbij Kees Klomp en Tim van Hattum de aftrap gaven voor KlimaatKlas, in aanwezigheid van de wethouders van onderwijs en klimaat van de gemeente Leiden.
Voor thema 6 ‘circulaire economie’ wordt er in de nabije toekomst een samenwerking opgezet met ‘Project Impact’. Dit lesmateriaal is van dusdanig hoge kwaliteit dat KlimaatKlas bij dit thema vooral wil doorverwijzen naar: https://thinkbigactnow.org/impact-project-7-8/, een echte win-win dus! Daarnaast denkt Frits na over de borging van KlimaatKlas, waarbij een samenwerking met NADO een masterclass voor leerkrachten mogelijk zou kunnen maken
6. Vertel waarom je deze docent waardeert en hoe deze docent jou inspireert in het verduurzamen van het onderwijs.
Frits is bescheiden, maar zijn energie, passie en enthousiasme voor verduurzaming van het onderwijs zijn aanstekelijk. Hij is een harde werker, deelt zijn sublieme lesmateriaal en inzichten graag, en denkt altijd in mogelijkheden en oplossingen. Als leerkracht is hij geliefd bij zijn leerlingen, en als collega is hij een betrokken, behulpzaam mens binnen zowel het Leidse onderwijsveld als Teachers for Climate. Hij wijst anderen op initiatieven, deelt zijn kennis en stopt veel eigen tijd en energie in zijn werk.
Zijn ideaal, verduurzaming van het onderwijs, heeft hij omgezet in een concreet doel: een onderwijsprogramma voor het PO en VO. Door het direct testen van zijn lesmateriaal kan hij het samen met partners optimaliseren. KlimaatKlas is informatief, uitnodigend en vernieuwend, met rijke teksten en praktische opdrachten die het onderwijs verfrissen.
Frits vindt dat er geen tijd te verliezen is. Er is nu behoefte aan duurzaam onderwijs, en brengt het om die reden gelijk in de praktijk. Als ik denk aan een Duurzame Onderwijsheld in het primair onderwijs, dan denk ik aan Frits Los. Hij verdient deze titel, en zijn KlimaatKlas is precies wat het onderwijs – en de leerlingen – in Nederland nu nodig hebben.